ÇAYKARA İLÇESİNİN TARİHİ

İlçemiz “Çaykara”ismini,Solaklı deresinin kenarında,eski değirmenlerin yakınında yerden çıkan kaynak sudan almıştır. Kadahor ismiyle 1925 yılından 1948 yılına kadar Of ilçesine bağlı nahiye (Bucak) idi. Çaykara 01.01.1948’de ilçe oldu.13.05.1948 tarihinde de ilçenin belediye teşkilatı kuruldu.

Çaykara’nın ilk belediye başkanı Akdoğan köyünden merhum Hasan EROL’dur.
İlçemizin ilk kaymakamı Mahmut KESKİN,üçüncü kaymakamı eski Büyük Millet Meclisi Başkanlarından Necmettin KARADUMAN’dır.

Çaykara’nın tarihini Trabzon tarihi ile birlikte incelemek gerekir.
Trabzon ile Çaykara her yönüyle birbirine bağlı olduğu gibi;tarihi,folklorik ve kültürel bakımdan da birbirinden ayrı düşünülemez.
Önemli olan bir hususu burada belirtmem gerekiyor.Tarih öncesinde Kafkasya’dan Trabzon’a inen atalarımız (eski ecdadımız) Türk Boyları Kop ve Zigana dağlarını değil,daha çok Kemer-Soğanlı ve Haldizen dağlarını yani Bayburt-Çaykara-Of yolunu tercih etmişlerdir.
Bu bakımdan Trabzon tarihiyle Çaykara tarihi arasında bir paralellik ve beraberlik izlenmektedir.
Of-Çaykara-Bayburt yolu Karadeniz’i Kafkasya’ya dolayısıyla İran’a ve anayurdumuz Orta Asya’ya bağlayan tarihi ve stratejik önemi haizdir. Trabzon’un 2700-2800 yıllık bir tarihe sahip olduğunu 1 göz önünde bulundurduğu- muzda,Çaykara’nın da bu kadar eski bir tarihi olduğunu söyleyebiliriz.
İlk yerleşim tarihi olarak 1583 yılı Tahrir Defterlerinde Çaykara’nın Dernekpazarı ile birlikte 10 köyü vardı.
Bugün bu rakam köy sayısı olarak 44’e ulaşmıştır.2Yani Trabzon’a oranla bu yüksek kesimlerde yerleşim ve nüfus azdı.Sonradan iskanlarla bu yüksek bölgeler kalabalıklaştı. Eskiden şimdikinin tam tersine sahiller yerine yüksek yerler yerleşim için tercih ediliyordu.
Çünkü sahil kesimi ve alçak yerler sıtma gibi bazı hastalıkların yaygın olduğu sağlığa pek elverişli olmayan havası ağır yerlerdi.
Tarihçi Prof.Dr.Fahrettin KIRZİOĞLU’nun 1994 yılında Trabzon’un fetih şenlikleri dolayısıyla yayınlanan Trabzon fetih yıllığında çıkan “Milli tarihimizde Trabzon bölgesi”isimli makalesinde şöyle diyor bu değerli tarihçimiz:”Azerbaycan ile Anadolu’daki gibi Trabzon bölgesinde de Türk soyundan ilk gelenler at eti yiyen,kısrak sütü içen,saygın ölüleri için şahsi eşyasıyla birlikte gömüldüğü kurganlar yapan ve madencilikte ileri olan atlı göçebe kavim olan Kimmerlerdir.Kimmerler,kendileri gibi Orta Asya’dan gelen ve aynı biçimde yaşayan soydaşları Sakalar (İskit) öncü atlı göçebelerinin,(Milet’lilerin Trabzon’a gelip koloni kurmalarından takriben bir asır önce)M.Ö.720’de ilk defa Karadeniz’in kuzeyine yayıldılar.
Tarih otoriterlerimizden Prof.Dr.A.Zeki Velidi Togan’ın tespitlerine göre M.Ö.2000 başarından M.Ö.VIII.yüzyıla kadar Kimmerler,Karadeniz’in kuzeyinde “Kımır”hece kaymasıyla Kırım’da ve aşağı Tuna boylarında yaşıyorlardı.
Büyük çapta ilk Kimmer göçleri M.Ö.713 yılında Kafkas geçitlerini aşarak Aras-Çoruh-Karasu-Fırat boylarına yayıldı.
Tevrat’ta (Tekvin x,2,Tevarih-i Evvil 1,5) Nuh-Nebi oğlu Yafes’in büyük oğlu “Gomer”[Gomer’in oğlu Aşkenaz (Of ilçesinin İşkenaz isimli köyün adını çağrıştırıyor)] diye anılan Kimmer’lerden ilk göç eden bir kol Trabzon’un güneyine yerleştiğinden Trabzon-Bayburt arasındaki dağa eskiden Kimmerius dağı ve günümüzde “Kemer Dağı” denilmesine sebep olmuşlardır.
Bu coğrafyadaki hatıra ,efsanevi İonya’da Miletos’tan gelen gemicilerin Trabzon’daki geçici kolonisinden daha önceki bir ilk Türk yerleşmesini ispatlıyor. Şimdi de genç ve dinamik tarihçilerimizden değerli hemşehrimiz Haşim ALBAYRAK’ın Çaykara tarihi hakkında yazdıklarına kısaca bir göz atalım:”Yunanlılar,
Trabzon ve Of’a gelmezden önce bu bölgede yaşayan insanlar vardı.Bunlar da Türklerdi.Bu Türkleri,bu bölgede koloniler kuran Yunanlılar egemenlikleri altına alarak onlara kendi kültürlerini benimsettiler.
Hz.İsa’dan sonra da benimsedikleri din olan Hıristiyanlıkla da bu bölgede yaşayan Türk halkını Hıristiyanlaştırarak Rumlaştırdılar.Ticari amaçla koloniler kurmak için bu bölgeye yerleşen Yunanlılar,sadece kıyılara gelip yerleşmişlerdir.Yukarı bölgelere yerleşmeleri çok zordu.
Yunanlıların koloni kurmaktaki amaçları yeni yerler fethetmek değil,ticaret yapmaktadır.Bunun için hem ulaşım hem de savunma açısından sadece kıyı bölgelere yerleşmişlerdir.
Bundan dolayı yüksek yerlerdeki insanlar,yani Türkler arasına Yunanlı katılım oranı çok azdı.Bu duruma göre kıyı şeridi hariç olmak üzere bugün Of’un köyleri ve tüm Çaykara’da bulunan halkın arasında 2500-3000 yıl önceki Türklerin torunlarının olması şüphe götürmez.Demek ki Of ve Çaykara’nın ilk yerleşenleri,sonradan gelenlerin ilkel kavimler dediği Orta Asya kökenli Türklerdir.
Çaykara,Etilerden,Koman,Çepni ve Hazar Türklerinden,Miletos’lulardan, Cenevizlilerden, Bizanslılardan,Osmanlı İmparatorluğundan, Türkiye Cumhuriyetinden günümüze kadar uzanıp gelen bir tarihi,engin kültürü ve folkloru topraklarında taşır.3 Yine Çaykara’mız değerli öğretmenlerinden İsmail ÇOLAK’ın,Çaykara Müftülüğünün öncülüğünde çıkarılmaya başlanan aylık Çaykara Gazetesinin 10 Nisan 2002 tarihli 1.sayısında sekiz madde halinde Trabzon tarihini özetlemesi sanıyorum bu konuya ayrı bir açıklık ve canlılık sağlar.

Anılan sekiz madde şunlardır(Çaykara tarihi Trabzon tarihi ile birlikte daima ele alınmalıdır:

1-Jakop Philip Falmerayer “Geshichte Kaistertum Trapezat”adlı eserinde (1827-Münih baskılı)Trabzon’a ilk gelenleri Kafkasya kökenli,Türk soyuna bağlı Turaniler olarak belirtir.
2-Dünyanın en eski tarihçisi Heredot’a göre Trabzon ve yöresinin halkı İskit (Saka)Türkleridir.
3-Trabzonlu tarihçi Şakir Şevket,Trabzon Tarihi adlı eserinde Trabzon’un yerli halkının Türk olduğunu,bunların Skit-Maron-Kolk-Khaldi gibi isimler taşıdıklarını yazar.
4-Amasya’lı tarihçi Hüseyin Hüsamettin ise Amasya tarihinde Trabzon’a yerleşenler için Turanü’l Asl(asıl Turaniler)olarak ifade eder.
5-Trabzonlu Mehmet Aşıki,”Menazıru’l-Avalim”adlı eserinde Trabzon’un yerli halkının Orta Asya kökenli olduğunu savunur.
6-Diyarbakırlı Sait Paşa,Mir’atu’l İber adlı eserinde “Tibar,Şalip,Musnik kavimleri ile şenlenmiş olan Trabzon ve Amasya şehirlerimize M.Ö.VIII.yüzyılda Yunanlılar göç etmişlerdir”diye yazar.
7-Hasan UMUR’un “Of ve Of Muharebeleri”eserinde Trabzon yöresinde Koman Türklerinin yerleştiğini yazar.4
8-Halen hayatta olan Trabzonlu değerli tarihçi Ahmet Can BALİ ise Trabzon ve çevresine ilk yerleşenlerin Türklerin bir kolu olan Trablar olduğunu savunur.

M.Ö.2000 yıllarından beri ilk Türk yerleşim yörelerinden olan Trabzon-Of ve Çaykara’nın İslam’ı tanıması 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Bizanslıların son devleti Trabzon Pontus Krallığına son vermesiyle hızlanmış ve yüz sene içinde Trabzon-Of ve Çaykara bölgesi kamilen müslüman olmuştur.
Gerçi 1461 yılından önce Trabzonun kale surlarının dışında yaşayan,demircilik sanatında çok mahir olan Çepniler ve IX.yüzyıldan itibaren Türklerin müslüman oluşundan sonraki tarihlerde Kafkaslardan güneye Harşit-Trabzon-Çoruh bölgelerine gelip yerleşen diğer Türk boyları da Müslüman dı.Nitekim merhum tarihçimiz Mahmut GULOĞLU,tarihi tetkiklerinde bu konuda şöyle diyor:”13.yüzyılın ortalarında hayli küçülmüş olan Trabzon Devleti Çepnilerle sarılmaya başlandı.
Oğuz Boyunun Üçoklar soyundan Sungurlu Aşiretine bağlı Çepniler Trabzon Devletinin sınırlarına yerleştiler.Kale içi şehirde (Trabzon’un içi) Hıristiyan krallar varken kale dışı şehirde İslamlık hızla yayıldı.
[Tabii bu yayılma Of ve Çaykara’yı yani merkezden uzak olan yüksek yöreleri kapsamıyor(A.C.N.)] İslamlığın yayıncılarından Ahi Evren Dede,14.yüzyılın başında ölünce Boztepe’ye gömüldü.5 Bu ifadeler elbette belgelerle sabit tarihi bir gerçektir.
Bizim burada üzerinde durduğumuz husus;fetihten sonra egemenlik,Of ve Çaykara’yı da içine alacak şekilde Osmanlı Devletine geçtikten sonra aralarında tek tük Müslüman olmakla birlikte çoğunluğu Hıristiyan olan Of ve Çaykara halkının nasıl Müslüman olduğudur.
Tapu Tahrir Defteri kayıtlarından anlaşıldığına göre bugünkü Çaykara İlçesi dahilinde 1486’da iki,1520’de beş,1554’de 70 kişi ve 1583 yılında da 921 kişiden oluşan bir Müslüman topluluğu yaşamaktaydı.
XVI.Asrın sonlarında 1000 kişiye yaklaşan Müslüman nüfusun büyük bir ekseriyetinin dışarıdan geldiği,arşiv belgelerinin değerlendirilmeleri sonucunda anlaşılmaktadır.Geriye kalan az sayıdaki Müslümanın bölgenin yerli halkı olduğu ve bunların ihtida ederek müslüman oldukları görülmektedir.
İlk Tahrir Defterlerinde görülen Hıristiyan Türk gruplarının zaman içinde giderek azaldığı dikkatten kaçmamıştır.Muhtemelen müslüman olanlar bu Hıristiyan Türk topluluklardır.
Of ve Çaykara halkının Hıristiyanlıktan,İslamlığa geçişinde mürşidlik yapan Maraşlı köyünde kabri bulunan Maraşlı Şeyh Osman Efendi(R.A.)hakkındaki bilgiye gelince:bu konuda en eski bilgi Trabzonlu tarihçi Şakir Şevket’in kitabında yer almaktadır.
Of,Çaykara ve Dernekpazarı ilçeleri halkının Hıristiyan olduğu,fetihten 80-100 sene sonra İslamlaşmasında Maraşlı Osman Efendinin büyük etkisinin bulunduğunu belirtmektedir.
Merhum Şakir Şevket,Trabzon tarihi isimli eserinde bu konuda şöyle diyor:”Maraş ulemasından Osman Efendi namında bir zat Bayburt yoluyla her nasılsa oraya (Of-Çaykara bölgesi)düşerek biraz tazyik olunmuş ise de rehber-i hidayet-i ilahiye ile o bölgenin (Of-Çaykara)en muteber papazlarını iskat ve ilzama muvaffak olarak papazların ve ahalinin ekserisi kabul-i din-i mübin-i İslam eyledikleri mukayyettir.
(Bkz.Trabzon Tarihi I.cilt ist.1294 (1877),sayfa:98) Merhum Saçaklızade Osman Efendi Maraşlı (Paçan)köyünde Hicri 960,miladi 1552-1553’te vefat etmiştir.Allah yattığı yeri nur etsin. Maraş il yıllığında (1484-1541)yılları arasında yaşamış olup Saçaklızade Osman Efendinin,Saçaklı ailesinden olduğu,Of ilçesi(Paçan) Maraşlı köyü ve çevresinde İslamiyeti bu bölge halkına kabul ettirmek için yoğun gayret sarf ettiğinden bahsedilir.
Ayrıca bu kıymetli zatın Paçan(Maraşlı)köyünde vefat ettiği ve bu köye de “Maraşlı”ismi onun için verildiği yazılır.6 Çaykara’nın tarihi hakkında şu son sözlerimizi ifade ederek bu konuyu noktalayalım:
Tarihi varlığı M.Ö.2000 yıllarına kadar inen Çaykara,kronolojik sıraya göre önce ilk Türk Boyu olan Kimmerler olmak üzere,Etiler,Sakalar,sakaların çeşitli boyları(Kıpçaklar,Khaldiler,Turaniler…)nın M.Ö.VI.yüzyıldan M.Ö.63 yılına kadar Miletoslular (Pontus)ın M.Ö.63 yılından Doğu Roma İmparatorluğunun Büyük Roma İmparatorluğundan ayrıldığı tarih olan M.S.4.yüzyıl başlarından 1204 yılına kadar Bizanslıların ve 1204’ten 1461 yılına kadar yine Bizans asıllı Trabzon Pontus Krallığının dönemlerini yaşadıktan sonra 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethiyle Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğine geçer.İlçemiz halkı XVI.asır ortalarında Kahramanmaraş ilinden İslam’ı tebliğ için gelen üç kardeş Alperenlerin Of ve Çaykara yöresinde yaptıkları İslam Dinini tanıtıcı,öğretici ve öğütleriyle ve dışarıdan iskan yoluyla gelen müslüman Türk sülalelerinin etkileriyle topluca İslam dinini hak din olarak kabul etmişlerdir. Bugün Çaykara’nın hem tarihi ve hem de turistik önemi haiz bir yeri olun Sultan Murat yaylasında Sultan IV.Murat 1635 yılında İran seferinden dönerken ordusuyla bu yaylada konaklayarak Cuma namazını kılmış ve birkaç gün burada konaklamış olmasından dolayı birkaç yaylanın merkezinde olan bu yaylaya “Sultanmurat”ismi verilmiştir.İlçe merkezinden 17 Km. güneybatıda ve denizden 1900 m. yükseklikte bulunan bu yaylada ayrıca Birinci Dünya Savaşı sırasında istilacı ve işgalci Rus ordularına karşı savaşan Osmanlı ordularının bir şehitliği vardır.Burada bir subay ve 70 er olmak üzere 71 Mehmetçik Rus askerleriyle savaşarak şehit düştüğünden bu tepeye “Şehitler Tepesi”ismi verilmiştir.23 Haziran 1916’da şehit olan bu kahraman vatan evlatlarının anısına bu tepeye şehitler abidesi dikilmiş olup,gönderinde Şanlı Türk Bayrağı bağımsızlığımızın simgesi olarak dalgalanmaktadır. İlçemiz 1916 yılı Martında Rize sahillerinden çıkartma yapan Rus birlikleri tarafından işgal edildi.Of ve Çaykara halkı Rus işgalini önlemek için Of-Rize sınırında İyidere bölgesinde bir aya yakın bir zaman Ruslarla kahramanca savaştı.

Direniş kırılınca Rus ordusu Of’u ve Çaykara’yı işgal etti. 27 Şubat 1918 yılına kadar bölgede kalan Ruslardan Çaykara 27 Şubatta kurtarıldı. Her yıl 27 Şubatta Çaykara’nın kurtuluşu törenlerle kutlanır.
7 kaynaklar
1-1945 Yılında sırları çözülen Dede Korkut Oğuznameleri ve Kars Tarihi I. Ciltten nakleden Prof . Dr . Fahrettin Kırzioğlu –“Milli Tarihimizde Trabzon Bölgesi “makalesi –a.g.e. 1994 Trabzon F.Yıllığı Sayfa :110-121
2-Çaykaralılar dergisi 1994 sayı:6 Dr . M . Hanefi Bostan “XVI . Asrın sonlarında Çaykara’da Sosyal ve İktisadi Hayat “ Sayfa : 9-18
3-“Of ve Çaykara’ya ilk yerleşen Türk müdür “ Haşim Albayrak _Tarih öğretmeni –Amasya Yeni Çaykara Bülteni Sayı :10 1985
4-“Çaykara’nın Konumu ve Tarihi “ İsmail Çolak – Çaykara Gazetesi Yıl : 1 Sayı :1 10 Nisan 2002
5-“Trabzon “1970’li yıllar Trabzon Belediyesi tarafından basıldı –Bu kitabın içindeki “Ana hatlarıyla Trabzon tarihi semineri notları – Mahmut Goloğlu . 6-Çaykaralılar dergisi Sayı :
7 1994 sayfa : 18-21
7-Yeni Çaykara Bülteni sayı : 10 198

Yazar : Ahmet Cemal Niyazoğlu

Login


 

Ziyaretçi Defteri

pasamehmet
Herkeze Selam, acaba bu ""Sülaleye dayali Soy Ağacimiz."" ne zaman faaliy...

Ilkokul Mezunlarimiz

Eğridereköyü İlkokulu ilk olarak 1948 - 2008 Eğitim Yili

Calisma Asamasinda

Eğridere Köyü Facebook

Sosyal Medyada da, beraber kalalim.
Takip et Tiklayiniz

Go to top